Бодь мөрийн зэрэг

                                          Оршил

  

   Утга уянгыг яруу найрагч бичдэг,  уран нийтлэлийг сэтгүүлч бичдэг, улс төрийг         гүн ухаантан голчлон туурвидаг боловч энэ гурвыг нэгэн бор хослуулан бүтээгч тун ховор байдаг тул монголчууд ын уран үгсийн чуулганд “Титэм үг” шинэ төрөл зүйр болон орж байна. Бүгд тавь гаруй  “титэм үгээс ” бүрдсэн бөгөөд нэгж бүр нь биеэ даасан эдгээр улс төр, утга уянгын чамин шигтгээнүүдийг зөвхөн нэр буюу гарчгийг нь уншихад юу хэлэх гээд байгаагаа шууд илэрхийлэх онцлоготой байна. Тавиад титэм үгэндээ зуугаад мэргэдийн үгийг (өрнөдийн) Демосфен, Цицерон, фейербах, Дантенэгээс эхлээд  дорнын Күнз, Мэнз, Тагор, Абуль фарадж, Инжиннааш, Нацагдоржийг хүрэл ишлэл болгон дурдсан нь энэ номын бас нэг онцлого юм. Авьяасны хэт цахилга биш. Тэрээр Монгол ухаан, Монгол суртал, Монгол араншин, Даяаршин дангааршиж, дангааршин даяаршихын учир  зэрэг бүтээлүүдээрэй олны анхаарлийн төвд хэдийнээ орсон содон бичлэг, нарийн сэтгэлгээтэй нэгэн болон тодорсон болой. Ард түмэн БАГАБАНДИЙГ улсын Ерөнхийлөгчөөр гурав дахиа сонгох бололтой байсан хэдий ч нэгэнт тогтоогдсон хууль эрхэмжийн заалтад захирагдан суухад хүрсэн билээ. БАГАБАНДИ тийнхүү эзний албан ээлжтэйн ёсыг дагасан боловч сүүлийн жилүүдэд Титэм үгээрээ улс төрий узэл санааны Ерөнхийлөгчийн
баа үргэлжлүүлсээр ирсний нотолгоог толилуулан бүхий ном өөрөө гэрчилж байна. 

1. Ухаарлын толь

Урьдаа эртийн цагт монгол хүн  хүрэл толь өвөртлөн явдаг байжээ.  Үйл хэрэг, үйлс  ажлаа шинжихийн тулд тэрхүү толио гарган харж бясалгал хийдэг, бас тэр толь нь сөрөг, эерэг талтай, өөрөөсөө цагаан эрчим хүчийг няцаадаг гэсэн итгэл шингэсэн зүйл гэгдэж байгаад хожим ихэс, дээдэс, дайчин эрс цээжиндээ зүүж аюулхай зүрхээн хамгаалдаг дугуй элгэвч толь болон хувьрчээ. Өнөө үед бол эх хэл, эрдэм ухааны нэвтэрхий лавлахыг толь гэдэг болсон билээ. Иймд нэгэн толийг улс төр, гүн ухааны эртэмтэн (доктор) Нацагийн Багабанди бүтээж олон түмэндээ өргөн барьж байгаа нь уншигч таны мутар дээр очин дэлгэгдлээ. Утга уянга (лирика), Уран нийтлэл (публицистик),  Улс төр (политика) гэдэг гурван “У”-ийн хослол болгон ухаанаасаа ургуулсан энэ хүү номыг “ухаарлын толь” гэж нэрлүүштэй ажээ.

                                  Хүмүүс суралцахгүй бол ухаан үгүй

XIX  зууны төгсгөл  XX  зууны эхээр өвөрлөгчид амьдарч, туурвиж байсан монгол найрагч Р.Хишигбат “Хаад харцас гэдэгт язгуурын ялгаа үгүй, хар толгойтой хүн бүхэн нэгэн адил бөлгөө ” хэмээн шүлэглэсэн бий. “Тэнгэр бурхан хүнийг бүтээхдээ бүгдэд нь адил ижил байр суурь, эрх мэдэл олгосон. Үүнийг хүний төрөлхийн эрх тэгш ёс гэж үздэг.”  Монгол Улсын Үндсэн хуульд хүн бүр хууль шүүхийн өмнө эрх  тэгш байхаар заасан нь хүний төрөлх язгуур эрх тэгш ёсыг хуульчлан тунхагласан хэрэг. Гэхдээ л хүний нийгэмд цэцэн мунхаг, баян хоосон, дарга нүшмэл,  энгийн ард бүгд бий. Хүмүүсийн амьдрал өдөр шөнө мэт ялгаатай. Эртний сударт “хүмүүс суралцахгүй бол ухаан үгүй. Ухаан үгүй бол балай тэнэг” гэж бичжээ. Өөрөөр хэлбэл ухаант хүн, тэнэг хүн хоёрын ялгаа зөрүү нь суралцсан эс суралцсан хоёроороо шийдэгдэх ажээ. Орчлон ертөнцөд бэрх хэцүү ажил ч гэж бий. Хэцүү бэрхийг хийж чаддаг нь мундаг хүн, амар хялбарыг оролддог нь зиндаа доогуур хүн юм. Иймд хүүхэд залуус та бүхэн эрдэм номд мэрийн шамдан суралцагтун. “Илд жаданд ижилсвээс цэцэн болюу. Ном гэгээрэлд ижилсвээс цэцэн болюу” хэмээн сургасан эзэн богд Чингис хааны билиг сургаал та нарын амьдралын замыг гийгүүлж байг.

                                                2.

                          Хичээл зүтгэл – амжилтын үндэс

Хүүхэд залуус эрдэм ухааны саруул өргөөнд залрах шидэт түлхүүр хайж байгаа бол тэр нь өөрсдөд нь бэлэн байж байдаг.Энэ шидэт түлхүүр бол хичээл зүтгэл юм.Хүмүүсийн мандах буурахыг чадлаа шавхсан хичээл зүтгэл шийддэг.Одоо цагт эцэг эхчүүд хүүхдийнхээ боловсрол хүмүүжилд маш их үүрэг хүлээх болжээ.Ямар ч нэр хүндтэй сайн сургууль байлаа ч гэсэн оюуны тархи толгой руу сүү юүлж байгаа юм шиг эрдэм боловсролыг цутган хийж өгөхгүй.Сайн сурах эсэхийг гагцхүү оюутан андын маань өөрийн хичээл зүтгэл л эцсийн дүнд шийднэ.